“अति तिथे माती” या मनी प्रमाणे आज आपण सभोवताली जे चित्र पाहतो ते एकदम विदारक आहे. आजकाल घरी, रस्त्यावर, शाळा, कॉलेजेस, ऑफिसेस, हॉटेल्स, मल्टीप्लेक्स इत्यादी ठिकाणी लोकं सतत काही तरी आपल्या मोबाईल वर टाईप करत असतात किंवा च्याट करत असतात किंवा फेसबुक, व्हाटसअॅप किंवा ऑनलाइन अथवा ऑफलाइन गेम खेळण्यात मग्न असतात. सर्व जन या आभासी जगात इतके मग्न झालेले असतात कि खऱ्या जगाचा विसर पडावा. वयोगट १२ ते २० तर या व्यसनांनी पूर्ण जखडून टाकला आहे. फेसबुक, व्हाटसअॅप आणि इतर तत्सम वेबसाईटस याचं तरुणांना प्रचंड वेड लागलंय. सोशल नेटवर्किंग ने तर भारतात कहरच केला आहे. या धोक्यांसंदर्भात सगळीकडे मोठया उत्साहात बोललं जात, पण काही अपवाद वगळता कोणावरही त्याचा फरक पडत नाही. आज स्थिती अशी आहे की व्यसन मुक्ती संस्थाना दारू, अमली पदार्थ, सीगारेट याच्या जोडीने या विषयांवर काम करणे जरुरीचे होऊन बसले आहे या सर्वांना व्यसनांच्या पातळीवर आणण्याचे काही कारणं आहेत, त्याचाच आपण पुढे उहापोह करूया. आपल्याला सतत मोबईलची बटनं दाबायची सवय असते. फेसबुकवर कुणी काही अपलोड केलं काय, व्हाटसअॅपवर काही मेसेज आहे का, काही इमेल अॅलर्टस आहे का हे सतत आपण तपासत असतो. जर आपण काही कमेंट केलं आणि त्याला काहीक्षण प्रतिसाद मिळाला नाही तर, एक अस्वस्थता आपल्याला नकळत यायला लागते आणि पराकोटीचे चित्र म्हणजे प्रत्येकजण आपला मोबाईल रात्री झोपतांना स्वतःच्या उशाजवळ ठेवत असतो आणि उठल्याबरोबर मोबाईल बघितल्याशिवाय कोणत्याही कामाची सुरुवात करत नाही, काहींना इंटरनेट आणि गुगलच इतकं खूळ असत की ते काही वेळ बंद पडलं की एकदम अस्वस्थ व्हायला होते.
आजकाल शाळेमध्ये सुद्धा मुलांना कॉम्पुटर, मोबाईल, इंटरनेट या बद्दल माहिती दिली जाते आणि त्याचा वापराबद्दल प्रशिक्षण दिलं जातं. आजकाल शाळकरी मुलांना काही प्रोजेक्टस संबंधी माहिती हवी असल्यास बिनदिक्कत गुगलवर जाऊन माहिती शोधण्यात काहीहि गैर वाटत नाही आणि नेमकी गोष्ट म्हणजे पालकं आणि शिक्षक त्यांना यासाठी प्रोत्साहित करतात. या गोष्टीत काही गैर आहे असही नाही, पण छोट्या मोठया प्रश्नांची उत्तरे स्वतःन सोडवता, त्यांच्या बुद्धीला चालना न देता प्रत्येक वेळी गुगलची मदत घेणे हे चुकीचे आहे. यामुळे आपली येणारी पिढी निर्बुद्ध बनत चालली आहे. निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होत आहे, मुलांची बुद्धी लोप पावत आहे कारण प्रत्येकाला माहीत आहे की जर काही प्रश्न पडले तर सरळ गुगल वर जायचं आणि एका क्लिक सरशी उत्तर मिळवायच.निकोलस कार या अमेरिकन संशोधकाचा एक लेख नुकताच वाचनात आला. अटलांटीस मासिकात प्रसिद्ध झालेल्या त्या लेखाच नावचं मोठ जबरदस्त होत “ Is Google Making Us Stupid” थोडक्यात सांगायचं म्हणजे त्यामध्ये निकोलस कार म्हणतो की, एकाचवेळी आपण अनेक गोष्टी करण्याचा प्रयत्न करतो आणि त्याला मल्टीटास्किंग असं गोंडस नावं देतो. मल्टीटास्किंग करणाऱ्याला आपल्या समाजात मानमरातब आहे. पण निकालोस कारच्या मते हे सर्व थोतांड आहे, आपला मेंदू एकावेळी फक्त एकच काम चांगल्या प्रकारे करू शकतो. इंटरनेट, फेसबुक, व्हाटसअॅप, मोबाईल आणि सर्व नवी गॅजेटस यांच्या अति वापरामुळे आपल्या मेंदूला घातक सवयी लागतात आणि हे सर्व परिणाम नकळत आपल्या शरीरावर, मनावर आणि एकंदरीतच आपल्या व्यक्तीमत्वावर होत असतात. याचबरोबर आपल व्यक्तिमत्व उथळ, सैरभेर, आणि कशातच रस नसलेलं अरसिक होऊन जात. आज निकोलस कार ने सांगितलेले परिणाम कमी अधिक प्रमाणात आपल्या अवती भवती आपण बघतच आहोत. छोट्या मोठया कारणांसाठी हिंसक होणारी मुले प्रसंगी आत्महत्या करायला ही मागेपुढे पाहत नाहीत.
ही सर्व साधनं आपल्या सोयीसाठी आहेत यामुळे आपल संभाषण तीव्र गतीनी होईल आणि बाकी वेळ आपल्याला आपलं आयुष्य शांतपणे जगता येईल ही अपेक्षा होती. पण झालं उलट, आपण या साधनांचा वापर करण्यापेक्षा त्यांनीच आपला ताबा घेतलाय, एकंदरीत आपल्याला वेडं करून सोडलंय. आता आपण इंटरनेट वापरण्याच्या काही सवयी बद्दल बोलूया. समजा काही महत्वाच्या कामा निमीत्य आपण इंटरनेट सुरु करतो, जी माहिती आपल्याला हवी असेल ती गुगल आपल्याकरिता शोधून देते. त्याच बरोबर वेगवेगळे पर्याय पण आपल्याला गुगल तर्फे दाखवल्या जातात आणि आपण त्या हायपर लिंक्समार्फत कुठल्याकुठे वाहवत जातो हे आपले आपल्याला ही कळत नाही. कधी कधी तर आपण कोणती माहिती शोधत होतो हे सुद्धा साफ विसरून जातो. जर आपण मह्त प्रयासाने काही वाचण्याचा प्रयास केला तरी ते आपल्या मेंदूमधील वर्किंग मेमरी मध्ये काही क्षण राहते आणि नष्ट होऊन जाते. ती माहिती कितीही प्रयास केला तरी आपल्या दीर्घ स्मृती पर्यंत पोहचतच नाही कारण प्रत्येक वेब पेज वर हायपर लिंक्स चा जाळचं असत जे आपल्याला दिशाहीन करायला पुरेसे असतात. त्यामुळे इंटरनेट वरून अभ्यासाच्या वेळेस आपली स्थिती “एक न धड भाराभर चिंध्या” अशी होऊन जाते. एकाच गोष्टीवर लक्ष्य केंद्रित न केल्यामुळे आपल्या मेंदूला काहीच लक्ष्यात राहत नाही. आपण सदैव इंटरनेट वर पडीक असल्या मुळे वारंवार वेबपेजेस बदलण्याची आपल्याला सवयच लागते. ही सवय आपल्या मेंदूचा वर्किंग पॅटर्न होऊन जातो. मग हाच धरसोड वृतीचा पॅटर्न आपण प्रत्येक ठिकाणी वापरण्याचा प्रयास करतो आणि तो जर तसा काम करत नसेल तर चीड, अस्वस्थता मग हा आपल्या स्वभावाचाच भाग होऊन जातो आणि हे सर्व वारंवार घडत असेल तर व्यक्ती निराशेच्या गर्तेत फेकल्या जाऊ शकतो. या सर्व गोष्टींमुळे जगात भरपूर आत्महत्या सुद्धा झाल्या आहेत.
काही सोशल नेटवर्किंग साईट तर बहुधा याच साठी जन्माला आल्या आहेत.सर्वात पहिले मायस्पेस होत नंतर ऑर्कुट आलं त्यानंतर फेसबुक नं ऑनलाईन जग ताब्यात घेतलं. आजकाल व्हाटसअॅप या ऑनलाईन अप्लिकेशन नं तरुणांचा ताबा घेतलाय. फेसबुक वर चिल्लर गोष्टीसाठी अपडेट देणारे पण आहेत. उदाहरणार्थ मी काय ऐकतोय, काय पहातोय, काय खातोय इथपासून तर कोणते कपडे घातले आहेत आणि कोणते कपडे घातले नाहीत, बस ने प्रवास करत आहो, सायकल चालवत आहो इथपर्यंत लोकं चर्चा करतांना आढळतात. मग त्यावर कमेंट्स त्या कमेंट्स वर कमेंट्स हा उद्योग निरंतर सुरूच राहतो. बरं यामधुन काही विधायक कधीच बाहेर पडत नाही. फक्त वाढते तर चीडचीड, राग, असूया, लोभ, मत्सर. समजा एखाद्या व्यक्तीने आपल्या नवीन कारचा फोटो अपलोड केला तर तोंडदेखलं त्याचे मित्र त्या पोस्टला लाईक तर करतात पण कुठेतरी मनात असूया, मत्सर निर्माण होतोच. त्या मित्राजवळ तीचं कार आहे मग माझ्याजवळ का नाही. ह्या प्रश्नांना कधीही अंत नसतो कारण प्रत्येक दिवशी कोणीतरी काहीतरी घेणारच किंवा काहीतरी नवीन करणारंच आणि आपण प्रत्येक वेळेस असं वागलो तर त्याचा त्रास आपल्यालाच होतो. या सर्वांचा परिणाम म्हणजे व्यक्तिमत्व दुभंगु शकते आणि स्वतःसोबत काहीही वाईट झालेलं नसतांना सुध्दा एक अपराधीपणाची भावना मनात जन्म घेते. फेसबुक सारख्या साईट वर सतत कोणीतरी काहीतरी पोस्ट करतच असत. उदाहरणार्थ आपल्याविषयची माहिती, आपले फोटोज, आपण कुठे फिरायला गेलो होतो ते फोटोज, टीव्ही किंवा इंटरनेट वर काय बघितले याच तपशील हे सतत अपडेट होत असतं आणि आपण हे सर्व केलं नाही तर आपण ह्या कनेक्टेड जनरेशन मधुन बाहेर फेकलो जाऊ ही भीती असते आणि या सर्व कारणांमुळे बनत असलेल्या इमेजमुळे सुध्दा व्यक्ती संभ्रमात असतो. पैसे घेऊन इमेज बिल्डींग करून देणारे सुद्धा आजकाल खूप झालेत म्हणुनच फेसबुक म्हणा किंवा इंटरनेट,मोबाईल यांच्या अतिवापरामुळे विचारशक्ती खंडित होते कारण इंटरनेट या साधनाची रचनाच तशी आहे. ही खंडित विचारशक्ती आयुष्यातील कोणताही गहन प्रश्न सोडवण्याच्या कामाची नसते.