अ‍ॅलन ट्युरिंग: संगणक विज्ञानाचे जनक आणि आधुनिक युगाचा आधारस्तंभ

(Alan Turing: The Father of Computer Science and the Foundation of Modern Technology)

ॲलन ट्युरिंग: आधुनिक संगणक विज्ञानाचे जनक आणि त्यांचे अलौकिक योगदान

आज, २३ जून, आधुनिक संगणक विज्ञानाचे जनक म्हणून ओळखले जाणारे महान गणितज्ञ आणि संगणकशास्त्रज्ञ ॲलन ट्युरिंग यांचा वाढदिवस. त्यांचे कार्य हे केवळ संगणक विज्ञानापुरते मर्यादित नव्हते, तर ते कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence), क्रिप्टोग्राफी आणि जीवशास्त्र यांसारख्या अनेक क्षेत्रांना प्रेरणा देणारे ठरले. त्यांच्या असामान्य बुद्धिमत्तेमुळे आणि दूरदृष्टीमुळे आज आपण ज्या डिजिटल युगात जगतो आहोत, त्याचा पाया रचला गेला.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण:

ॲलन मॅथिसन ट्युरिंग यांचा जन्म २३ जून १९१२ रोजी लंडनमध्ये झाला. त्यांचे वडील ज्युलियस मॅथिसन ट्युरिंग हे भारतीय नागरी सेवेत होते. लहानपणापासूनच ॲलनमध्ये एक विलक्षण बुद्धिमत्ता दडलेली होती. त्यांना संख्या आणि नमुन्यांची प्रचंड आवड होती. शाळेत त्यांना गणितातील किचकट प्रश्न सोडवण्याची नैसर्गिक क्षमता होती, अगदी कॅल्क्युलस न शिकताच ते हे करत असत. वयाच्या १६ व्या वर्षी त्यांनी आइनस्टाईनच्या कार्याचा अभ्यास करून स्वतःच्या नोट्स तयार केल्या, ज्या पदवी पातळीवर कौतुकास्पद मानल्या जातात.

दुसऱ्या महायुद्धातील योगदान: एनिग्मा कोड तोडणे

ट्युरिंग यांच्या जीवनातील सर्वात महत्त्वाचे आणि जग बदलणारे योगदान म्हणजे दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान नाझी जर्मनीच्या "एनिग्मा" कोडचे गूढ उकलणे. जर्मनी त्यांचे गोपनीय संदेश पाठवण्यासाठी एनिग्मा नावाच्या कोड यंत्राचा वापर करत होते, जे अत्यंत जटिल होते. ब्रिटन आणि मित्र राष्ट्रांना हे कोड तोडणे अत्यंत आवश्यक होते. ट्युरिंग यांनी ब्लेचले पार्कमध्ये (Bletchley Park) आपल्या टीमसोबत काम करत, "Bombe" नावाचे एक इलेक्ट्रो-मेकॅनिकल यंत्र तयार केले. या यंत्रामुळे एनिग्मा कोड यशस्वीरित्या तोडण्यात आले, ज्यामुळे मित्र राष्ट्रांना युद्धाची गुप्त माहिती मिळत राहिली. अनेक इतिहासकारांच्या मते, ट्युरिंगच्या या कार्यामुळे युद्ध दोन वर्षांनी लवकर संपले आणि लाखो लोकांचे प्राण वाचले.

संगणक विज्ञानातील योगदान:

ॲलन ट्युरिंग यांना आधुनिक संगणक विज्ञानाचे जनक मानले जाते. त्यांची "ट्युरिंग मशीन" ही संकल्पना संगणक शास्त्राचा आधारस्तंभ आहे. हे एक सैद्धांतिक मॉडेल आहे जे कोणत्याही संगणकीय अल्गोरिदमचे कार्य स्पष्ट करते. आजही आधुनिक संगणकांचे डिझाइन आणि कार्यप्रणाली ट्युरिंग मशीनच्या तत्त्वांवर आधारित आहेत.

१९४० च्या दशकात, ट्युरिंग यांनी "स्टोअर-प्रोग्राम संगणक" (Stored-Program Computer) या संकल्पनेवर काम केले, ज्यामुळे आजच्या संगणकांमध्ये प्रोग्राम्स आणि डेटा एकाच ठिकाणी साठवता येतात. त्यांचे ACE (Automatic Computing Engine) आणि मँचेस्टर मार्क I वरील कार्य हे आधुनिक संगणकीय आर्किटेक्चरला आकार देणारे ठरले.

कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा पाया: ट्युरिंग टेस्ट

ट्युरिंग यांनी "यंत्रे विचार करू शकतात का?" (Can Machines Think?) हा महत्त्वाचा प्रश्न विचारला आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (Artificial Intelligence) संशोधनाची सुरुवात केली. त्यांनी १९५० मध्ये "ट्युरिंग टेस्ट" नावाची एक चाचणी प्रस्तावित केली, जी यंत्राची बुद्धिमत्ता मानवी बुद्धिमत्तेच्या जवळपास आहे की नाही हे तपासण्यासाठी वापरली जाते. आजही AI संशोधनात आणि विकासात ट्युरिंग टेस्ट एक महत्त्वाचा मापदंड आहे. गूगलची "सेल्फ-ड्रायव्हिंग कार", ॲपलची "सिरी" आणि मायक्रोसॉफ्टचे "कोर्टाना" यांसारख्या आजच्या कृत्रिम बुद्धिमत्तेवर आधारित अनेक गोष्टी ट्युरिंगच्या मूलभूत संशोधनावर आधारित आहेत.

वैयक्तिक जीवन आणि आव्हाने:

ॲलन ट्युरिंग यांचे वैयक्तिक जीवन मात्र दुर्दैवी होते. ते समलैंगिक होते, आणि त्यावेळी ब्रिटनमध्ये समलैंगिकता बेकायदेशीर होती. १९५२ मध्ये त्यांना या आरोपाखाली अटक करण्यात आली आणि त्यांना हार्मोनल उपचार (chemical castration) स्वीकारण्यास भाग पाडले गेले. या मानहानीकारक उपचारामुळे त्यांचे आरोग्य आणि मानसिक स्थिती बिघडली. शेवटी, ७ जून १९५४ रोजी त्यांनी सायनाइड (cyanide) भरलेले सफरचंद खाऊन आत्महत्या केली, असे मानले जाते. तेव्हा ते अवघे ४१ वर्षांचे होते.

वारसा आणि सन्मान:

ट्युरिंग यांच्या मृत्यूनंतर अनेक वर्षांनी त्यांच्या कार्याला आणि योगदानाला खरी ओळख मिळाली. संगणक विज्ञानातील सर्वात प्रतिष्ठित पुरस्कार, "ट्युरिंग पुरस्कार" (Turing Award), त्यांच्या सन्मानार्थ दिला जातो, ज्याला "संगणनाचे नोबेल पारितोषिक" असेही म्हटले जाते. २०१३ मध्ये, ब्रिटनच्या राणी एलिझाबेथ द्वितीय यांनी ट्युरिंग यांना मरणोत्तर माफी दिली, ज्यामुळे त्यांच्यावर झालेल्या अन्यायाची कबुली देण्यात आली.

ॲलन ट्युरिंग हे केवळ एक महान वैज्ञानिक नव्हते, तर ते एका अशा युगाचे प्रतिनिधी होते जिथे त्यांच्या वैयक्तिक निवडीमुळे त्यांना प्रचंड त्रास सहन करावा लागला. त्यांचे जीवन आणि कार्य आपल्याला हे शिकवते की, बुद्धिमत्ता आणि नाविन्य हे कोणत्याही साचेबद्ध विचारांच्या पलीकडचे असतात, आणि सामाजिक न्याय किती महत्त्वाचा आहे. ॲलन ट्युरिंग यांच्या कार्याशिवाय आजचे डिजिटल जग कदाचित अस्तित्वात नसते. त्यांच्या जन्मदिनानिमित्त या महान दूरदर्शीला विनम्र अभिवादन!


"आजचा प्रत्येक संगणक, प्रत्येक अ‍ॅप, आणि प्रत्येक अल्गोरिदम ट्युरिंगच्या स्वप्नांची साक्ष देतो."


लेखक: सचिन गवते




टिप्पण्या

या ब्लॉगवरील लोकप्रिय पोस्ट

AI आणि रोजगार – तुमची नोकरी सुरक्षित आहे का

माझा साक्षात्कारी हृदयरोग – आरोग्यासाठी एक जागृती